Και λίγη, χρήσιμη, λαϊκή σοφία

Τάσος Ζωγράφος

Συχνά χρησιμοποιούμε φράσεις λαϊκής σοφίας, την προέλευση των οποίων πολλοί δεν γνωρίζουμε. Η καθεμιά τους έρχεται να μας διδάξει ορισμένα χρήσιμα πράγματα για την ζωή κρύβοντας πίσω της μια μικρή ιστορία, η οποία απεικονίζει γλαφυρά τον τρόπο ζωής μιας άλλης εποχής. Διαπιστώνουμε όμως ότι τελικά όσα χρόνια κι αν περάσουν μοιραζόμαστε τα ίδια πάθη, φόβους, αγωνίες, ανησυχίες και ελπίδες.

Έτσι, έχει αξία η γνώση αυτής της λαϊκής σοφίας!

 "Ιδού η Ρόδος, ιδού και το πήδημα"

Μια φράση που την χρησιμοποιούμε συχνά μετά από κάτι που μας έχει εκνευρίσει...προέρχεται από το μύθο του Αισώπου, "Ανήρ και κομπαστής", και λέγεται για όσους καυχώνται για κάτι και το υποστηρίζουν, αλλά αδυνατούν να αποδείξουν τα όσα εκφράζουν. Σύμφωνα με τον μύθο, ένας αθλητής που βρισκόταν στην Αθήνα καυχιόταν συνέχεια ότι σε αγώνες στην Ρόδο είχε πραγματοποιήσει ένα τεράστιο άλμα. Δεν τον πίστευε κανείς, οπότε εκείνος τους προέτρεπε να πάνε να ρωτήσουν τους θεατές των αγώνων. Τότε, ένας Αθηναίος έγραψε στο σκάμμα με το χέρι "Ρόδος". Κατόπιν, γύρισε στον καυχησιάρη αθλητή και του είπε: "Αυτού γαρ και Ρόδος και πήδημα", το οποίο έχει μείνει ως "Ιδού η Ρόδος, ιδού και το πήδημα". 

"Κατά φωνή και ο γάιδαρος"

Στα αρχαία χρόνια, όταν ένας γάιδαρος φώναζε πριν αρχίσει μια μάχη, νόμιζαν ότι οι θεοί τούς προειδοποιούσαν για τη νίκη. Κάποτε, ο Φωκίωνας ετοιμαζόταν να επιτεθεί στους Μακεδόνες του Φιλίππου, αλλά δεν ήταν τόσο βέβαιος για το αποτέλεσμα, επειδή οι στρατιώτες του ήταν λίγοι. Τότε, αποφάσισε ν' αναβάλει για μερικές μέρες την επίθεση, ώσπου να του στείλουν τις επικουρίες που του είχαν υποσχεθεί οι Αθηναίοι. Την ώρα που ήταν έτοιμος να διατάξει υποχώρηση, άκουσε ξαφνικά τη φωνή ενός γαϊδάρου από το στρατόπεδό του. "Κατά φωνή κι ο γάιδαρος!" έκανε ενθουσιασμένος ο Φωκίωνας. Και διέταξε ν' αρχίσει η επίθεση, με την οποία νίκησε τους Μακεδόνες.

"Κάλλιο αργά παρά ποτέ"

 Όταν ο Σωκράτης, σε περασμένη ηλικία αποφάσισε να μάθει κιθάρα, τον πείραξαν οι φίλοι του, λέγοντάς του: "Γέρων ών κίθαριν μανθάνεις;...". Και ο Σωκράτης τότε απάντησε: "Κάλλιον οψιμαθής ή αμαθής (παραμένειν)". 

"Καβάλησε το καλάμι"

 Αυτή η έκφραση προέρχεται από την Αρχαία Ελλάδα, την οποία έλεγαν οι Σπαρτιάτες, για να πειράξουν τον Αγησίλαο. Εκείνος αγαπούσε πολύ τα παιδιά του και όταν ήταν μικρά έπαιζε μαζί τους καβαλώντας, σαν σε άλογο, ένα καλάμι. Κάποια μέρα όμως τον είδε ένας φίλος του σε αυτή την στάση και ο Αγησίλαος τον παρακάλεσε να μην πει τίποτε σε κανέναν. Αλλά εκείνος δεν κράτησε τον λόγο του και το είπε σε άλλους, για να διαδοθεί σιγά-σιγά σε όλους και να φθάσει στις μέρες μας με αλλαγμένη την ερμηνεία του, όπου το χρησιμοποιούμε για όσους έχουν πάρει τα μυαλά τους αέρα.

"Δεν ιδρώνει το αυτί του" 

 Την φράση αυτή την χρωστάμε στον πατέρα της Ιατρικής, τον Ασκληπιό. Όταν κάποια νεαρή τον ρώτησε, με ποιον τρόπο θα μπορούσε να κάνει τον νεαρό που της άρεσε να την αγαπήσει, αυτός απάντησε: "Να τον κλείσεις σ' ένα πολύ ζεστό δωμάτιο και αν ιδρώσουν τ' αυτιά του, θα σε αγαπήσει. Αν δεν ιδρώσουν, μην παιδεύεσαι άδικα". Από την περίεργη αυτή συμβουλή του Ασκληπιού, έμεινε ως τα χρόνια μας η φράση "δεν ιδρώνει το αυτί του", που τη λέμε για τους αναίσθητους και αδιάφορους ανθρώπους. 

"Τα φόρτωσε στον κόκορα" 
Η φράση έχει σχέση με τα τυχερά παιχνίδια, τα οποία αγαπούσαν οι αρχαίοι. Τέτοια ήταν τα κότσια (ζάρια), αλλά και τα στοιχήματα στις κοκορομαχίες (αλεκτρυονομαχία). Έβαζαν δύο κοκόρια να μαλώσουν και άρχιζαν τα στοιχήματα για τον νικητή. Έτσι, κρεμούσαν πάνω στα κοκόρια κάποιες φορές ακόμα και ολόκληρες περιουσίες και όπως συμβαίνει συνήθως με τους παίχτες, τα έχαναν. 

"Χτύπα ξύλο" 
Οι αρχαίοι Έλληνες έλεγαν "Άπτεσθαι ξύλου". Πίστευαν ότι στα δέντρα κατοικούσαν νύμφες (Δρυάδες/Αμαδρυάδες), οι οποίες μπορούσαν να πραγματοποιήσουν τις ευχές των ανθρώπων, οπότε χτυπούσαν το ξύλο του κορμού, για να επικαλεστούν την προστασία τους. Αυτό συνεχίζεται μέχρι σήμερα, όπου χτυπάμε ξύλο, όταν ακούμε κάτι που δεν θέλουμε να μας συμβεί. 

"Εις αύριον τα σπουδαία"
Αυτή η φράση είναι του Πλουτάρχου, που αναφέρεται στον βίο του Πελοπίδα. Την είπε ο Θηβαίος στρατηγός Αρχίας (4ος αι. π.Χ.), φίλος των Σπαρτιατών, όταν σε ένα συμπόσιο κάποιος του πήγε ένα γράμμα, που ανέφερε ότι κινδύνευε από τους δημοκρατικούς και τον Πελοπίδα που είχε επιστρέψει στη Θήβα από την Αθήνα κρυφά. Ο Αρχίας πάνω στο γλέντι και μέσα στη χαρά του, πάνω στη μέθη της δύναμης και της εξουσίας, αμέλησε να το ανοίξει και την έβαλε στην άκρη λέγοντας: "εις αύριον τα σπουδαία". Αυτό ήταν το λάθος του, καθώς σε λίγο δολοφονήθηκε και αυτός και οι φίλοι του.